बौद्ध दिक्षा

बुद्धं शरणं गच्छामि : म बुद्धको शरणमा जान्छु ।

धम्मं शरणं गच्छामि : म धर्मको शरणमा जान्छु ।

संघं शरणं गच्छामि : म संघको शरण जान्छु।

बौद्ध धर्म के हो ?

यो च बुद्धं च धम्मं च संघं च सरणं गतो।

चत्तारि अरिय सच्चानि सम्मप्पञ्ञाय पस्सति॥

दुक्खं दुक्खसमुप्पादं दुक्खस्स च अतिक्कमं।

अरियं चट्ठगिंकं मग्गं दुक्खूपसमगामिनं॥

एतं खो सरणं खेमं एतं सरणमुत्तमं।

एतं सरणमागम्म सव्वदुक्खा पमुच्चति॥

बौद्ध धर्म भन्छ कि जो मान्छे बुद्ध, धर्म र संघको शरणमा  आउंछ, उ सम्यक्‌ ज्ञानबाट चार आर्य सत्यहरुलाई जान्दछ। यि आर्य सत्य हुन- दुःख, दुःख को कारण, दुःखबाट मुक्ति वा निवारण र दुःखबाट मुक्तिको बाटो अष्टांगिक मार्ग। यहि मार्गको शरण लिनाले कल्याण भएर र मनुष्य सबै दुःखहरुबाट छुटकारा पाउंछ ।

निर्वाण के हो ?

बौद्ध धर्म निर्वाणको अर्थ । तृष्णा को अन्त हुनु। वासनाहरुको शान्त हुनु । तृष्णा र वासनाबाटै दुःख हुन्छ । दुःखहरुबाट राम्ररी मुक्तिको नाम हो- निर्वाण।

भगवान बुद्धले भन्नुभएकोछ- 'भिक्षुहरु! संसार अनादि छ। अविद्या र तृष्णाबाट संचालित भएर प्राणी भौंतारिरहन्छ । त्यस्को आदि-अंतको थाहा नै हुंदैन । भवचक्रमा फँसेको प्राणी अनादिकाल देखि पटक पटक जन्मदै-मर्दै आएकोछ ।

संसारमा पटक पटक जन्म लिएर प्रियको वियोग र अप्रियको संयोगको कारण रुँदा रुँदा आँसू कति बगाए कति । दीर्घकाल सम्म दुःखको, तीव्र दुःखको अनुभव गरेकोछ । अब त सबै संस्कारहरुबाट निर्वेद प्राप्त गर, वैराग्य प्राप्त गर, मुक्ति प्राप्त गर।'

जिघच्छा परमा रोगा, संखारा परमा दुखा।

एव ञत्वा यथाभूतं निब्बानं परम सुखं॥

बुद्ध कहते हैं रोगों की जड़ जिघृक्षा है। ग्रहण करने की इच्छा, तृष्णा। सारे दुःखों का मूल है संस्कार। इस तत्व को जानकर तृष्णा और संस्कार के नाश से ही मनुष्य निर्वाण पा सकता है।

सचे नेरेसि अत्तानं कंसो उपहतो यथा।

एस पत्ती सि निब्बानं, सारम्भो तेन विज्जति॥

बुद्ध सलाह देते हैं यदि तुम टूटे हुए काँसे की तरह अपने को नीरव, निश्चल या कर्महीन बना लो तो समझो तुमने निर्वाण पा लिया। कारण, कर्मों का आरंभ अब तुम में रहा नहीं और उसके न रहने से जन्म-मरण का चक्कर भी छूट गया।