बुद्धकालिन
जातक कथा
एक पटक चारजना बौद्ध भिक्षुहरुमा दु:खको
मूख्य कारणको विषयमा सत्संग भयो। चारैजनाको मत भिन्न-भिन्न थियो । त्यसैले
तिनिहरु शंका निवारणको
लागि शाक्यमुनी बुद्धकहाँ पुगे । बुद्धको पूर्व जन्मको एक घटनालाई भन्दै त्यसको समाधान गरे । तिनले भने कि एक जङ्गलमा बस्ने हरिण, कौवा, साँप तथा परेवामा पहिला एकपटक यस्तै नै कुरा उठेको
थियो । परेवाको मत थियो कि प्रेम दु:खको उपादान हो, कौवाको मतानुसार दु:खको उपादान भोक थियो, साँपको मतानुसार दु:खको उपादान घृणा
थियो र हरिण ले सोंचि रहेकोथियो कि भयको अतिरिक्त दु:खको अरु उपादान हुन सक्तैन । नजिकै बस्ने एक साधु सित यो प्रश्न सोधियो । उस्ले भन्यो कि तिमीहरु सबै अंशत: सत्य भन्दैछौ तर दु:खको मूख्य उपादान सम्म पुग्न सकेका
छैनौ । साधुले भन्यो
कि शरीर धारण गर्नु नै सबै दु:खहरुको कारण हो ।
समीक्षा गर्दै भगवान बुद्धले भन्नुभयोकि त्यस जन्ममा साधुको रुपमा म स्वयं थिएं र विवाद गर्ने चार भिक्षुहरु चार जानवर थिए । यो जातक कथा आजको उपलब्ध पाली साहित्यमा पाईंदैन, यद्यपि बुद्ध जीवन सित सम्बन्धित एक चीनीया ग्रन्थमा यस्को वर्णन पाईन्छ ।
सिसुमार अथवा वानरिन्द जातक ( (मथुरा संग्रहालय मूर्ति संख्या-००.जे.४२, १२.१९५)२
यो कथा दुई वेदिका स्तम्भहरमा अंकित पाईन्छ । यस्मा एक गोहीलाई र बाँदरलाई एक साथ देखाईएकोछ। कथा यो छ कि एक समय बोधिसत्व बाँदरको रुपमा एक नदीको किनारामा बस्थ्यो । त्यहि नदीमा गोहीको एक जोड़ा पनि बस्थ्यो । एक पटक गोहीको पत्नीले बाँदरको कलेजो खाने इच्छा लोग्ने सित व्यक्त गर्यो । प्रियतमाको इच्छा पूरा गर्नको लागि गोहीले बाँदर सित मित्रता गर्यो र एक दिन सोँच्यो कि बाँदरलाई पारी नदीको किनारमा भएको फलको रुखमा मीठो फल खावस यस्को लागि गोहीले बाँदरलाई पिठ्यूमा बोकेर लैजाने विचार गर्छ । बाँदर चलाक गोहीको चेपारे कुरामा पत्यायो र उस्को पीठ्यूमा बसेर नदीमा गयो । नदीको बिचमा पुगेपछि गोहीले बाँदरलाई आफ्नो वास्तविक योजना भन्यो र आफू पानीमा छिर्न थाल्यो । चतुर बाँदर हाँस्योले भन्यो आश्चर्य छ कि तिमीलाई यो ज्ञान नै रहेनछ कि बाँदरले आफ्नो कलेजो कहिल्यै आफ्नो साथमा फल खानको लागि रुखबाट टिपेर आफ्नो हातबाट राख्दैन, अन्यथा उफ्रिँदा त कलेजो टुकड़ा-टुकड़ा भैहाल्छ । त्यसैले बाँदरले त आफ्नो कलेजो रुखको हाँगामा लुकाएर लट्काएर राख्छन। मूर्ख गोहीले यस कुरामा विश्वास गर्छ र बाँदरको कलेजो पाउने लोभमा उस्लाई फेरि नदी किनारामा पुगाईदिन्छ । अब बाँदर उफ्रेर जान्छ र गोहिको बुद्धिहीनतामा हाँस्न थाल्छ ।गोही अचम्म मान्छ र किन हाँसेको भनेर सोध्छ । बाँदरले हाँस्दै भन्छ तिमी बुद्धु नभएकोभए आज मेरो मृत्यु हुन्थ्यो । गोहीले फेरि सोध्छ किन ? बाँदरले हाँसेर भन्छ मूर्ख कलोजो जस्तो शरीर भित्रको चीज पनि रुखमा राखिन्छ ?
समीक्षा गर्दै भगवान बुद्धले भन्नुभयोकि त्यस जन्ममा साधुको रुपमा म स्वयं थिएं र विवाद गर्ने चार भिक्षुहरु चार जानवर थिए । यो जातक कथा आजको उपलब्ध पाली साहित्यमा पाईंदैन, यद्यपि बुद्ध जीवन सित सम्बन्धित एक चीनीया ग्रन्थमा यस्को वर्णन पाईन्छ ।
सिसुमार अथवा वानरिन्द जातक ( (मथुरा संग्रहालय मूर्ति संख्या-००.जे.४२, १२.१९५)२
यो कथा दुई वेदिका स्तम्भहरमा अंकित पाईन्छ । यस्मा एक गोहीलाई र बाँदरलाई एक साथ देखाईएकोछ। कथा यो छ कि एक समय बोधिसत्व बाँदरको रुपमा एक नदीको किनारामा बस्थ्यो । त्यहि नदीमा गोहीको एक जोड़ा पनि बस्थ्यो । एक पटक गोहीको पत्नीले बाँदरको कलेजो खाने इच्छा लोग्ने सित व्यक्त गर्यो । प्रियतमाको इच्छा पूरा गर्नको लागि गोहीले बाँदर सित मित्रता गर्यो र एक दिन सोँच्यो कि बाँदरलाई पारी नदीको किनारमा भएको फलको रुखमा मीठो फल खावस यस्को लागि गोहीले बाँदरलाई पिठ्यूमा बोकेर लैजाने विचार गर्छ । बाँदर चलाक गोहीको चेपारे कुरामा पत्यायो र उस्को पीठ्यूमा बसेर नदीमा गयो । नदीको बिचमा पुगेपछि गोहीले बाँदरलाई आफ्नो वास्तविक योजना भन्यो र आफू पानीमा छिर्न थाल्यो । चतुर बाँदर हाँस्योले भन्यो आश्चर्य छ कि तिमीलाई यो ज्ञान नै रहेनछ कि बाँदरले आफ्नो कलेजो कहिल्यै आफ्नो साथमा फल खानको लागि रुखबाट टिपेर आफ्नो हातबाट राख्दैन, अन्यथा उफ्रिँदा त कलेजो टुकड़ा-टुकड़ा भैहाल्छ । त्यसैले बाँदरले त आफ्नो कलेजो रुखको हाँगामा लुकाएर लट्काएर राख्छन। मूर्ख गोहीले यस कुरामा विश्वास गर्छ र बाँदरको कलेजो पाउने लोभमा उस्लाई फेरि नदी किनारामा पुगाईदिन्छ । अब बाँदर उफ्रेर जान्छ र गोहिको बुद्धिहीनतामा हाँस्न थाल्छ ।गोही अचम्म मान्छ र किन हाँसेको भनेर सोध्छ । बाँदरले हाँस्दै भन्छ तिमी बुद्धु नभएकोभए आज मेरो मृत्यु हुन्थ्यो । गोहीले फेरि सोध्छ किन ? बाँदरले हाँसेर भन्छ मूर्ख कलोजो जस्तो शरीर भित्रको चीज पनि रुखमा राखिन्छ ?
भवतु सब्ब मङ्गलम् ।
No comments:
Post a Comment