नास्तिकता अथवा नास्तिकवाद

नास्तिकता अथवा नास्तिकवाद या अनीश्वरवाद त्यो सिद्धान्त जुन जगत्को सृष्टि गर्ने, यसको संचालन र नियन्त्रण गर्ने कुनै पनि ईश्वरको अस्तित्वलाइ सर्वमान्य प्रमाण हुने आधारमा स्विकार गर्दैनन् । (नास्ति = न + अस्ति = होइन , अर्थात ईश्वर छैन।) नास्तिकहरू ईश्वर (भगवान)को अस्तित्वको स्पष्ट प्रमाण नहुनाले झूठो हो भन्छन् ।अहिले सम्म कसैले पनि इश्वर भएको प्रमाण दिन सकेको देखिंदैन अधिकांश नास्तिकहरू कुनै पनि देवी देवता, परालौकिक शक्ति, धर्म र आत्मालाइ मान्दैनन् । हिन्दू दर्शनमा नास्तिक शब्द तिनको लागि पनि प्रयुक्त हुन्छ जो वेदलाइ मान्यता दिंदैनन् । नास्तिक मान्ने स्थानमा जान्नेमा विश्वास गर्छन्  । त्यहिं आस्तिक कुनै न कुनै ईश्वरको धारणा  धर्म, संप्रदाय, जाति, कुल या मत अनुसार बिना कुनै प्रमाणिकताको स्विकार गर्छ । नास्तिकता यसलाइ अन्रधविश्वास भन्छ किनकि कुनैपनि दुइ धर्महरू मतहरको ईश्वरको मान्यता एकै हुँदैन । नास्तिकता रूढ़िवादी धारणाहरूको आधार होइन बरू वास्तविकता र प्रमाणको आधारमा नै ईश्वरलाइ स्विकार गर्ने दर्शन हो । नास्तिकताको लागि ईश्वरको सत्तालाइ स्विकार गर्नको लागि अहिलेसम्मको सबै तर्क र प्रमाणहरू अपर्याप्त छन् ।
दर्शनको अनीश्वरवाद अनुसार जगत स्वयं संचालित र स्वयं शासित छ । ईश्वरवादी ईश्वरको अस्तित्वको लागि जुन प्रमाण दिन्छन्, अनीश्वरवादी ति सबैको आलोचना गरेर काट्छन र संसारगत दोषहरूलाइ भनेर निम्नलिखित प्रकारको तर्कहरू व्दारा यो सिद्ध गर्ने प्रयत्न गर्छन कि यस्तो संसारको रचनेवाला ईश्वर हुनसक्दैन ।

ईश्वरवादी भन्छन् कि मनुष्यको मना ईश्वरप्रत्यय जन्म देखि नै हुन्छ र त्यो स्वयंसिद्ध एवं अनिवार्य छ । यो ईश्वरको अस्तित्वको द्योतक हो। यसको उत्तरमा अनीश्वरवादी भन्छन् कि ईश्वरभावना सबै मनुष्यहरूमा अनिवार्य रूपले पाईंदैन र यदि पाए पनि केवल मनको भावनाबाट बाहिरी वस्तुहरूको अस्तित्व सिद्ध हादैन । मनको धेरै धारणाहरूलाइ विज्ञानले असिद्ध प्रमाणित गरेकोछ ।

जगतमा सबै वस्तुहरूको कारण हुन्छ । बिना कारणको कुनै कार्य हुँदैन । कारण दुइ प्रकारको हुन्छ-एक उपादान, जस व्दारा कुनै वस्तु बन्दछ, र अर्को निमित्त, जो त्यसलाइ बनाउँछ । ईश्वरवादी भन्छ कि घट, पट र घड़ी जस्तै समस्त जगत् पनि एक कार्य (कृत घटना) हो अतएव यसको पनि उपादान र निमित्त कारण हुनुपर्छ । केहि मान्छे ईश्वरलाइ जगतको निमित्त कारण र केहि मान्छे निमित्त र उपादान दुबै नै कारण मान्छन् । यस युक्तिको उत्तरमा अनीश्वरवादी भन्छन कि यस्को हामी सित कुनै प्रमाण छैन कि घट, पट र घड़ी जस्रतै समस्त जगत् पनि कुनै समय उत्पन्न र आरम्भ भएकव् थियो । यसको प्रवाह अनादि छ, अत: यस्रको स्रष्टा र उपादान कारणलाइ खोज्ने आवश्यकता छैन । यदि जगतको स्रष्टा कुनै ईश्वर मानलिउँ भने अनेक कठिनाइहरूको सामना गर्नुपर्छ; यथा, उसको सृष्टि गर्नमा के प्रयोजन थियो ? भौतिक सृष्टि केवल मानसिक अथवा आध्यात्मिक सत्ता कसरी गर्न सक्छ ? यदि इसका उपादान कोई भौतिक पदार्थ मान भी लिया जाय तो वह उसका नियंत्रण कैसे कर सकता है ? उ स्वयं भौतिक शरीर अथवा उपकरणहरूको सहायताले कार्य गर्छ अथवा बिना त्यस्को सहायताले ? सृष्टि नभइ ति उपकरण र ति भौतिक शरीर कहाँ बाट ? यस्तो सृष्टि रचना गर्रनाले ईश्वरको, जसलाइ तिनका भक्त सर्वशक्तिमान, सर्वज्ञ र कल्याणकारी मान्छ, के प्रयोजन छ, जस्मा जीवनको अंत मरणमा, सुखको अंत दु:खमा संयोगको वियोगा र उन्नतिको अवनतिमा होस ? यस दु:खमय सृष्टिलाइ बनाएर, जहाँ जीवलाइ खाएर जीव जिउँछ र जहाँ सबै प्राणी एक अर्काको शत्रु छन् र एकआपसमा सबै प्राणिहरू मा संघर्ष हुन्छ, के लाभ भएकोछ ? यस जगत्को दुर्दशाको वर्णन योगवासिष्ठको एक श्लोकमा राम्रो सित पायन्छ, जस्को आशय निम्निलिखितछ–

कुन त्यस्तो ज्ञान छ जस्रमा त्रुटिहरू नहोस, कुन त्यस्तो दिशा छ जहाँ दु:खहरूको अग्नि प्रज्वलित न होस, कुन यस्तो वस्तु उत्पन्न हुन्छ जो नष्ट होने न होस, कुन त्यस्तो यस्रतो व्यवहार छ जो छलकपट बाट रहित होस ? यस्तो संसार का रचने सर्वज्ञ, सर्वशक्तिमान र कल्याणकारी ईश्वर कसरी हुनसक्छ ? भगवान बुद्ध भन्नुहुन्छ "अनिच्चावट संखारा उपादवयो धम्मिनो" संस्कार सबै अनित्यछ उत्पाद हुन्छ र अन्त्य हुन्छ । वास्तवमा यो संसारमा कुनै पनि स्थायी छैन सबै परिवर्तनशीलछ । अघि जे थियो त्यो अहिले अर्कै भएको हुन्छ । हरेक परिस्थिति ईश्वरको भूमिका कसरी हुन सक्छ । सिन्धुपाल्चोकमा सुनकोशी नदीमा पहीरो ले थुनिएको र मानिस पुरीएकर मर्नु र सवारी दुर्घटनाबाट मानिसहरूको मृत्यु हुनु ईश्वरको लिला हो ? २०७२ सालमा महाभूकम्प?

अतिवृष्टि, अनावृष्टि, अकाल, बाढ़ी , आगो लाग्नु, अकालमृत्यु, जरा, व्याधिहरू र धेरै हिंसक र दुष्ट प्राणीहरू ईश्वरको कस्तो रचना हो त ? संसारमा जे जति नियम र ऐक्य दृष्टिगोचर हुन्छ त्यति नै अनियमितता र विरोध पनि देखिन्छ । यस्को कारण खोज्नु त्यति नै आवश्यक छ जति नियमहरू र ऐक्यको । नास्तिक अर्थात् अनीश्वरवादीहरू सबै देशहरुमा र सबै समयमा पाइन्छन। यस वैज्ञानिक र बौद्धिक युगमा नास्तिकहरुको कमी छैन। बिना कारण कुनै पनि वस्तुको उत्पत्ति असम्भव छ । यसको चालक र पालक मान्नुपर्ने कुनै आवश्यकता छैन किनकि जगत्मा यति मारकाट, यति नाश र बिध्वंस सामुहिक बलात्कार तथा जताततै अन्याय भ्रष्टाचार देखिनु यसको संचालक र पालक कुनै समझदार र सर्वशक्तिमान् र राम्रो भगवान् हुनसक्तैन । संसारमा भगवान बुद्धले भन्रनुभए अनुसार उत्पत्ती ह्रास दुबै संसंगै चलिरहेको छ । यसैले यो भन्नु व्यर्थ छ, कि कुनै दिन यस्को सबै संहार हुन्छ र त्यो गर्रनको लागि ईश्वरलाई मान्नु कुनै आवश्यकता छैन।राजदरबार बंशनाश हुनु त्यस्को कारण त अवश्य छ के यो इश्वरको लिला हो? जुन वस्तु वस्तु उत्पादन हुन्छ त्यस्को अन्त अवश्य हुन्छ यो त प्रकृतिको नियम नै हो । उत्पाद हुनु र व्यय हुनु । इश्वरवादी ले भन्लान् कि यहि नियम इश्वरले बनाएका हुन् तर म यसलाई इश्वरले यो नियम बनाएकाहुन भन्ने मान्न मैले प्रयाप्त प्रमाण फेला पारिन । राम्रो कर्म गरे राम्रै फल हुन्छ । नराम्रो कर्मको नराम्रै फल हुन्छ यो प्रकृतिको निर्धारित नियम मान्छु ।

भवतु सब्ब मंगलम् ।

==================================================