पुनर्जन्म : तथागत बुद्धको दृष्टिकोण

के तथागत बुद्ध पुनर्जन्मलाई मान्दथे थे?
उत्तर “हो”  
 पुनर्जन्मको बारेमा तथागतको वैज्ञानिक दृष्टिकोण.

 १, कुन चीजको पुनर्जन्म ?
2, कुन व्यक्तिको पुनर्जन्म ?

- पुनर्जन्म कुन चीज को ?
यस कथनलाई प्रायः अवहेलना गरिन्छ. उपरोक्त दुबै प्रश्नहरुलाई एकै बनाउनाले पुनर्जन्मको बारेमा यति भ्रम उत्पन्न भएकोछ ।
तथागत बुद्ध अनुसार अस्तित्व को ४ भौतिक पदार्थ छ, ४ महाभूत छ जस्ले शरीर बन्छ ।
(१) पृथ्वी (२) जल (३) अग्नि (४) वायु

जब शरीरको मृत्यु हुन्छ भने यि चारै महाभूतहरुको के हुन्छ ?
के ति पनि शरीरको साथ मर्छ ?

तथागत बुद्धले भने होईन. ति आकाशमा सामूहिक रूपले विद्यमान समान भौतिक पदार्थहरुमा मिल्छ । यि विद्यमान समान भौतिक पदार्थहरु मध्य जब यि चारै महाभूतहरुको पुनर्मिलन हुन्छ, तथागत बुद्ध यहि पुनर्मिलनलाई पुनर्जन्म मान्दछन ।

आँख, कान, नाक, जीभ्रो र छाला – यि पाँच इन्द्रियहरुलाई लिउँ. प्रत्येकको विषय अलग छ, क्षेत्र अलग छ ।

अब प्रश्न उठ्छ, यस्को अन्तिम आधार के हो ? को छ जुन पाँचै इन्द्रियहरुको विषयहरु र क्षेत्रहरुको उपभोग गर्छ ?

उत्तर हो- “मन.”

“यि पाँचै इन्द्रियहरु केमा  निर्भर गर्छ ?

“चेतना (जिवित इन्द्रियहरु) मा.”

“चेतना के मा निर्भर गर्छ ?”

“उष्णता मा”.

“उष्णता केमा निर्भर गर्छ ?”

“चेतना मा”.

“तपाई भन्नुहुन्छ, चेतना उष्णतामा निर्भर गर्छ र उष्णता चेतनामा निर्भर गर्छ यस्को ठीक-ठीक के अर्थ सम्झिने ?”

“एक उदाहरणले . जस्तै दियोको प्रकाशबाट दीयोको ज्वाला किरण प्रकट हुन्छ र दीयोको ज्वाला किरणबाट दीयोको प्रकाश प्रकट हुन्छ, त्यसै प्रकार चेतना उष्णतामा निर्भर गर्छ र उष्णता चेतना मा निर्भर गर्छ .”

“यस्तो कति चीजहरु छ, जसबाट मुक्त हुँदा शरीर मरेको सम्झिन्छ ?”

“जिवित इन्द्रिय, उष्णता र विज्ञान”.

“मृत शरीरमा र ध्यानी भिक्षुमा के अन्तर छ ?”

“मृत शरीरमा न केवल शरीर, वाणी र मनको क्रिया शाँत हुन्छ, बरु चेतना पनि हुँदैन, उष्णता पनि हुँदैन र इन्द्रियहरको पनि मूलोच्छेद हुन्छ, जबकि ध्यानी भिक्षुको चेतना बनिरहन्छ, उष्णता बनिरहन्छ, इन्द्रियहरु पनि बनिरहन्छ, र श्वास-प्रश्वास बन्द हुन्छ, इन्द्रियहरुको वितर्क-विचार, संज्ञा आदि क्रियाहरु शान्त हुन्छ।”

“उष्णताको  तात्पर्य हो ?”
“उष्णता को मतलब हो, ‘ऊर्जा’ या ‘शक्ति’. मरेपछि शरीर ऊर्जा उत्पन्न गर्न बन्द गर्छ ।  मृत्यु पछि शरीरको ऊर्जा निस्केर आकाशको ऊर्जा-समूह सित मिसिएर एक हुन्छ । यसैले मृत्यु को दुई  अर्थ छ- एक : शरीरमा नयाँ ऊर्जाको उत्पत्ति रोकिनु, दुई : विश्वमा जुन ऊर्जा संचरित भैरहेकोछ त्यस्मा वृद्धि हुनु.”
यस परिस्थितिको कारण नै बुद्धले भने कि उ ‘उच्छेदवादी’थिएन आत्माको कुरामा उनि उच्छेदवादी थिए, तररूपो कुरा हो उनि उच्छेदवादी थिएन ।
यस प्रकार तथागत बुद्धको मत वर्तमान विज्ञानको सर्वथा अनुकूल छ । शक्ति वा ऊर्जा कहिलै शून्यमा परिणित हुँदैन । विज्ञानो यो पक्का सिद्धान्त हो । मृत्यु पछि केहि रहँदैन, यो भन्नु विज्ञानको विरुद्ध होला । तथागत बुद्ध यहि अर्थमा पुनर्जन्ममा विश्वास गर्दथिए ।
अब अर्को प्रश्नलाई लिउँ
“पुनर्जन्म कुन व्यक्तिको ?” यो एक गाह्रो प्रश्न हो ।
के उहि  मृत व्यक्ति नयाँ जन्म ग्रहण गर्छ ?
बुद्धको उत्तर हो, “यस्को कम भन्दा कम सम्भावना छ.” यदि मृत व्यक्तिको शरीर सबै भौतिक अंश पुनः नयाँ सित मिलेर एक नयाँ शरीरको निर्माण गर्न सके, तब यो मान्नु सम्भव छ कि उहि मान्छेको पुनर्जन्म भयो । यदि भिन्न-भिन्न मृत शरीरहरको अंशहरुको मेलले एक नया शरीर बन्यो त त्यो पुनर्जन्म त भयो, तर यो उहि मान्छेको पुनर्जन्म भएन ।
 भवतु सब्ब मङ्गलम !