सप्तरत्न आर्यधन
धनको बारेमा कसैलाई परिचय दिईरहनु पर्दैन होला । धन कस्लाई मन पर्दैन
र कस्लाई चाहिंदैन र चाहेत्यो गरीब होस वा धनी । हरेक मानिस अवश्य धनवान हुन
चाहन्छन्। धन प्राप्तीकै लागि मानिसहरु भरमग्दूर प्रयत्न गर्छन मेहनत गर्छन बदमासी
गर्छन ठीक बेठीक छुट्याउंदैनन पाप धर्म
योग्य अयोग्य केहि छूट्याउंदैन । पुस्तौं पुस्ताका आफ्ना सन्तानका लागि
धनआर्जन गर्न चाहन्छन । धनको लागि नै बाबु छोरा नाती दाजुभाईमा क्लेश उत्पन्न
हुन्छ । मरेर जानुपर्ने यो शरीरले सकुन्जेल धन आर्जन गर्न के के मात्रै गर्दैन तर
सबै छोडेर जानुपर्छ भनेर पटक्कै सोंच्दैन । हामी हाम्रो मन लोभले भरीएकोछ । धन
नचाहिने होईन अवश्य चाहिन्छ हरेक कार्य गर्न धन नभै हुंदैन । वास्तवमा धन बाँच्ने
एक आधारभूत मात्रै होईन अनुभूत आवश्यकताहो तर यहि साध्य त होईन । धनको लागि कूल
ईज्जत मान प्रतिष्ठा गमाएर चरित्र हीन दुश्शील भएर जस्तोसुकै गर्न पछि नपर्ने
मुर्खताहो । शान्तिका महानायक भगवान बुद्धले सातवटा आर्यधन कमाउनुपर्ने सप्तरत्न
आर्यधन बनाउनुपर्ने उपदेश दिनुभएकोछ । हामीले हाम्रो जीवनयापनको सन्दर्भमा
आर्यधनको महत्वपूर्ण स्थान रहेकोछ । यदि मानिस आर्थिकरुपले धनले सम्पन्नछ तर
कर्मले विचार विपन्न छभने त्यसको कुनै सार्थकता हुंदैन कुनै अस्तित्व हुंदैन ।
धनले विपन्न हुनु भन्दा विचारले विपन्न भयोभने बरबाद हुन्छ । विचारले विपन्न
भयोभने उस्ले नत आफूलाई जन्मदिने आमाबुवाको अस्तीत्वको कुनै मान मर्यादा गर्छ देश
त परै जावस । धन मात्रैले सम्पन्नछ र आर्यधनले विपन्न छभने आदर्श व्यक्त्ती हुन
सक्दैन । भगवान बुद्धको उपदेश अनुसार मानव महामानव बन्न, पुरुष सत्पुरुष बन्न आध्यात्मिक गुण सम्पत्ती
अनिवार्यछ ।
के हो त सप्तरत्न आर्यधनः सप्त भन्नाले त स्पष्टैछ सात रत्न भन्नाले
बहुमुल्य बस्तु र आर्य भन्नाले राम्रो सभ्य र धन भनेकव त भौतिक सम्पत्ती भैहाल्यो
। सातवटा राम्रो सभ्य बहुमुल्य सम्पत्ती यि हुन्
१,
श्रद्धाधन
२, शीलधन
३ हिरि (लज्जा) धन,
४
ओतप्प (भय) धन,
५ श्रुतधन
६ त्यागधन,
७ प्रज्ञाधन । यि अनिवार्यछ ।
केहो त सप्तरत्न आर्यधन जो कोहि व्यक्त्तीमा हुने धन होईन । यो केवल
सत्पुरुषहरुमा हुने धनहो । सत्पुरुष असत्पुरुषको बारेमा भगवान बुद्धले यसरी उपदेश गर्नुभएकोछ
। भिक्षु हो । यहाँ कोही प्राणी हिंसा गर्नबाट टाढा रहन्छ, चोरीबाट टाढा रहन्छ, व्यभिचार गर्दैन, झूठो
बोल्दैन, चुक्ली गर्दैन, कडावचन
बोल्दैन, अरुको निन्दा चर्चा गर्दैन, लोभी हुंदैन, द्वेषी
हुंदैन र सम्यकदृष्टिको हुन्छ यसलाई सत्पुरुष भनिन्छ । जस्ले पंचशील सदाचारलाई पालन गर्छ उ सत्पुरुष हो
। सत्पुरुष भन्दा पनि झनै सत्पुरुष यहां कोहि कोहि आफु पनि प्राणी हिंसा गर्नबाट
टाढा रहन्छ अनि अरुलाई पनि हिंसा गर्नबाट बचाउंछ वा गर्न लगाउंदैन गर्दैन, आफू चोरी बाट टाढा रहन्छ र अरुलाई पनि चोर्न
दिंदैन वा बचाउंछ, आफु व्यभिचार गर्दैन र अरुलाई पनि टाढा राख्छ, आफु झूठो बोल्दैन र अरुलाई पनि झूठो बोल्न
दिंदैन, आफूले पनि चुक्ली गर्दैन अरुलाई पनि गर्न दिंदैन, आफु पनि कडावचन बोल्दैन अरुलाई पनि बोल्न लगाउंदैन, आफु पनि निन्दा चर्चा गर्दैन अरुलाई पनि
गराउंदैन, आफु पनि लोभी हुंदैन र अरुलाई पनि निर्लोभी हुन
सिकाउंछ, आफु द्वेषी हुंदैन अरुलाई पनि निर्द्वेषी हुन
सिकाउंछ, आफु पनि सम्यकदृष्टिको हुन्छ अरुलाई पनि
सम्यकदृष्टिको हुन लगाउंछ । भीक्षु हो
यसैलाई झनै सत्पुरुष भनिन्छ । यसको ठीक विपरीत गर्ने गराउने असत्पुरुषहो ।
सत्पुरुषको जन्म जहां हुन्छ त्यहाँ सुख शान्ती हुन्छ । जुन घरमा सत्पुरुषको जन्म
हुन्छ ।त्यो घरमा हित, कल्याण र सुख हुन्छ । कसैको घरमा सत्पुरुषको
जन्म हुन्छ लोक हितार्थ कल्याणार्थ सुखार्थ हुन्छ ।यस्को विपरित असत्पुरुषको जहां
जन्म हुन्छ त्यहां आफै बुझौं के हुन्छ ।
यहां पुरुषहरुको मात्रै चर्चा भयो भनेर महिलाहरुले गुनासो गर्न सक्छन्
यहि गुण धर्म आर्यधन महिलामा पनि हुनुपर्छ सिद्धार्थको पत्नी यशोधरामा यि
सत्पुरुषको आर्यधन थियो । सप्तरत्न धन र सप्तरत्न आर्यधनमा भिन्नता ।सप्तरत्न
आर्यधनको बारेमा माथि चर्चा भैसक्यो । अब सप्तरत्न धनः १) सुन, २) चाँदी, ३) मोती, ४) मणी, ५) वैदूर्य, ६) हिरा र ७) मुंगा । बौद्ध ग्रन्थ सुत्तपिटकको दीघनिकाय महासुदस्सन
सुत्तमा भगवान बुद्धले चक्रवर्ती राजाहरुमा हुने सात प्रकारका रत्नको बारेमा यसरी
उल्लेख भएकोछ ।
१) चक्र रत्नःसहस्र आरा भएको, नेमि नाभि भएको र सबै प्रकारले परिपूर्ण दिव्य
चक्ररत्न
२) हस्ती रत्नःसर्वथा श्वेत, सप्त प्रतिष्ठित,
ऋद्धिमान, आकाशमा पनि विचरण गर्न सक्ने, उपोसथ हस्तिराज भन्ने हस्तिरत्न
३) अश्व रत्नःबिल्कुलै सेतो, कालो टाउको भएको, मुञ्ज
जस्तो केश भएको, ऋद्धि सम्पन्न, आकाशचारी
बलाहक अश्वराज भन्ने अश्वरत्न
,४) मणी रत्नःवैलूर्य शुभ्र, राम्रो जातको,
अष्टांश गरी कुंदेको, सफा, निर्मल, चमकदार, मोहक
एवं सर्वालंकार सम्पन्न, एकयोजन सम्म चारैतर्फ आभा वा प्रकाश फैलिएको
मणिरत्न .
५) स्त्री रत्नःबिल्कुलै अभिरुपा, दर्शनीय,
चित्तलाई प्रशन्न गर्ने, परम सौन्दर्यमयी, न धेरै
होंची, न धेरै दुब्ली, न धेरै
मोटी, न धेरै काली,, न धेरै
गोरी मनुष्य वर्गभन्दा माथिकि परन्तु देववर्णभन्दा केहि कमकी, शरीर
शीत ऋतुमा शीतल हुने, जिउबाट चन्दनको र मुखबाट कमलको जस्तो वासना आउने
स्त्रीरत्न ।
६) गृहपती रत्नःकर्म विपाकको कारण दिव्यचच्छु
उत्पन्न भएको, स्वामित्व भएको वा नभएको जमिनमुनि गाडिराखेको
खजाना पत्ता लगाउन सक्ने सहायक गृहपतिरत्न र
र ७)
परिणायक रत्नः पण्डित, व्यक्त, मेधावी
र स्वीकारणीय बस्तुलाई स्वीकार गराउने र छाड्नु पर्ने बस्तुलाई छाड्न लगाउन समर्थ
भएको अनुशासक परिणायकरत्न ।
सांसारिक यी अमूल्य धनहरुभन्दा पनि मूल्यवान र बहुमूल्य हुने गर्दछ
सप्तरत्न आर्यधन ।
भवतु सब्ब मङ्गलम ।
No comments:
Post a Comment