हामीलाई रीस उठ्छ किन ? जब रीस उठ्छ तब साँस प्रश्वास बढछ अनि उस्ले जे पनि गर्न सक्छ सचेत अचेत भएर तर किन ? किनकि हामी भित्र व्देष रुपी ज्वलनशील छ राग रुपी ज्वलनशीलछ जब द्वेषरुपी आगो बाहिरबाट आक्रमण हुन्छ स्वभावतः बिष्फोट हुन्छ । त्यहि अवस्था परिवर्तन हुन्छ वचनले प्रतिकृया व्यक्त हुन्छशरीरबाट व्यक्त हुन्छ । बाहिरबाट आउने अप्रीय वचनले गर्दा वा दृष्यले गर्दा त्यसो हुन्छ । त्यसो भए के गर्ने त कोहि क्रोधलाई मन्थर गर्न चीसो पानी पिउंछन कोहि चिच्याउंछ कराउंछ रुन्छ शरीरलाई हानी नोक्सानी पुगाउंछ । कुनै हानी नोक्सानी नगर्दै क्रोधको उपचार गर्न सकिन्छ । साँस प्रश्वासलाई हेर्न थाल्नुस सुक्षम तरिकाले सांसको गति मन्थर हुंदै जान्छ । यहि पद्दतीलाई सिक्न विपश्यना साधना गरिन्छ । आफैलाई बोध हुन्छ ।
क्रोध एक तरंग हो-क्रोध मनुष्यको स्वभावको एक भाग हो । अर्को अर्थमा भन्ने होभने आगोको संज्ञा दिनु पर्छ ।आगोलाई जस्ले छोयो उ जल्यो र आगो स्वयम् जलेर खरानी हुन्छ । क्रोधको स्वभाव र आगोको स्वभाव मेल खान्छ । प्राय: सबै प्राणिहरुलाई कामावेशमा क्रोध आउंछ है। प्रत्येक व्यक्ति यो बानीबाट मुक्त हुन चाहान्छ । क्रोधबाट छुटकारा पाउन मान्छेले बिभिन्न तरिका खोजे । जस्तै क्रोधको बेला पानी पिउनु, हत्पत नुहाउनु गिन्ती गिन्नु, जुन देव देवतालाई मान्दछ, त्यो देवताको सम्झना गर्नु, मन्त्र जप गर्छन इत्यादि-इत्यादि । यि प्रचलित तरीकाले केहि मात्रामा क्रोध कम त हुन्छ, तर समाप्त हुंदैन ।
यो त भयो क्रोधलाई बुद्धिको स्तरमा
बुझ्ने विज्ञान, तर
बुझेर मात्रै क्रोध टाढा हुंदैन । भगवानले
क्रोधको विज्ञानलाई बुझाउनुको साथै उसलाई
पूर्ण रुपमा नष्ट गर्ने तरिका पनि सिकाउनु भएकोछ । क्रोध दबाउनाले देख्दा अलिकति क्रोध उत्पन्न भएको होईन कि जस्तो लाग्छ
।
महसूस
गर्नाले अनुभव गर्नाले । भगवानको यस विशेष तरिकाले हेर्ने विद्यालाई विपश्यना भनिन्छ ।
क्रोधलाई हामी सेझै देख्न त सक्तैनौ मान्छे क्रोधित हुन्छ तब उस्को हात खुट्टा कांप्न थाल्छ
या त चीसो हुन थाल्छ । उसको सांसको गति बढछ । मुटुको धडकन बढछ । यो सबै क्रोधित मान्छेको शरीर
माथि घटता हुन्छ जस्लाई महसुस गर्न सक्छ,
हेर्न सक्छ । यो अनुभव प्रिय होला या
अप्रिय होला । विपश्यनाले हामीलाई बुद्धिको विश्लेषण भागमा हामीलाई प्रिय या अप्रिय राम्रो
या नराम्रो रूपमा विश्लेषण गर्न बाट बचादिन्छ । एक साधक पटक पटक अभ्यास गरेर
बुद्धिको त्यस स्वभावलाई परिवर्तन गरिदिन्छ, जसले प्रतिक्रिया गर्छ । यो स्वभावको
परिवर्तन मात्रले बुद्धिको स्तरमा हुंदैन बरु
संवेदनाको स्वभावलाई जान् अधारमा हुन्छ । एक साधक त्यस सत्यलाई जान्दछ प्त्येक
सम्बेदना छ भनेर । अनित्यताको अनुभवमा
आफनो स्वभावलाई भोक्ता-भाव बाट निकालेर दृष्टा भावमा प्रस्थापित गर्दछ अनि
प्रतिक्रियावादीस्वभावले मुक्त भएर मात्र क्रियावादी बन्दछ । मनको
गहिराइहरुमा लुकेको क्रोध को स्वभावबाट बिस्तारै बस्तारै अभ्यास गर्दै
गर्दै मुक्त हुन्छ । यसको अभ्यासको लागि साधकलाई दस दिनको विपश्यना शिविरमा सहभागि
हुनुपर्छ । तब उ क्रोधलाई देखेर क्रोधबाट मुक्तहुने बिज्ञान विज्ञान सीक्न
सक्छ । र आफ्नो जीवनलाई सुखी बनाउन सक्छ तथा
वातावरणलाई पनि क्रोधको दुष्प्रभावबाट मुक्त गर्न सकछ । क्रोधको तरंगबाट सचेत भएर
कुनै पनि मान्छे यस प्रकार क्रोधको उपचार गर्न सक्छ । शाक्यमुनी बुद्धले कैयौ
क्रोधीहरुको उपचार गरेर शिष्य बनाउनुभयो । त्यसताका अंगुलीमाल जस्तो खतरनाक डाँकुलाई उपचार
गर्नुभयो । नालागिरी जस्तो क्रोधी खतरनाक हात्तीलाई बसमा पार्नुभयो । विपश्यनाको अर्थ नै बिशेष गरि
आफैले आफैलाई यथाभूत हेर्नु हो । सांस आयो भने आयो गयो भने गयो भनेर महसुस गर्ने वास्तवमा यो विज्ञानले
मानिसलाई नम्र बनाउंछ बुद्धी विवेकि बनाउंछ केवल यो लेख पढेर हुंदैन । पलेटी मारेर सजीलो आसनमा बस्नुस आंखा चिम्लनुस अनि आफु भित्र सांस आउंदा सांस
आयो भन्ने महसुस गर्नुस जांदा गयो भनेर । गर्नुस अभ्यास ।
यो लेख आधार विपश्यना १० दिन साधना
अनुभव र डा.लाल सिंहको लेख हिन्दीबाट आंशिक
अनुवाद
भवतु सब्ब मङ्गलम् । भवतु सब्ब मङ्गलम्
। भवतु सब्ब मङ्गलम् । यो सुर्खेत विपश्यना केन्द्रमा प्रथम ध्यान शिविरको फोटो हो ।
No comments:
Post a Comment